Hövzə Xəbər Agentliyinin verdiyi məlumata əsasən Ayətullah Əlirza Ərafi, Hövzə və Universitet araşdırmalar mərkəzində keçirilən İslam Peyğəmbəri (s) maarifi və sünnəsı, İnsan Yaradıcı və cəmiyyət qurucu İslam humanitar elmləri konfransında Peyğəmbərimizin (s) varlıq mövqeyini izah edərək bildirdi: Peyğəmbərin (s) Allah ilə əlaqəsi fundamental və şəxsiyyət formalaşdırıcı bir bağlılıqdır ki, insanın mənəvi və əxlaqi mövqeyini ən yüksək səviyyəyə çatdırır və bu həqiqətin anlaşılması, peyğəmbərlik missiyasını dərk etməyin əsas açarıdır.

O, bu mövzu ilə bağlı uzunmüddətli təhlillərinə istinad edərək əlavə etdi: Peyğəmbərin (s) varlığı ilə Allah arasındakı münasibət haqqında bir neçə dəfə danışmışam və vurğulamışam ki, peyğəmbərin həqiqəti yalnız Allahla tam bir əlaqədə mənasını kəsb edir. Məhz bu bağlılıq insanı əxlaq və mənəviyyat zirvəsinə çatdırır.

İmam Əlinin (ə) nəzərində Peyğəmbərin (s) məqamı

Elmi hövzələrin rektoru, Əmirəl-möminin Əlinin (ə) Peyğəmbəri (s) təsvir etməkdəki düşüncə mövqeyinə diqqət çəkərək bildirdi: Bəlkə də heç bir fikir və düşüncə, Peyğəmbərin (s) məqam və mövqeyini izah etməkdə Əmirəl-möminin (ə) müdrik düşüncəsinə çata bilməz. Onun Peyğəmbəri (s) təsvir edərkən vurğuladığı əsas cəhətlərdən biri nəfsi qorumaq, daxili saflığı qorumaq və nümunəvi bir yol boyunca hərəkət etməkdir ki, buna bənzər bir misal tapmaq mümkün deyil.

Ayətullah Ərafi əlavə etdi: Bu təsvir, Peyğəmbərin (s) şəxsiyyətinə dair dərin həqiqəti ifadə edir. Bir çox böyük alimlər də buna işarə etmişlər, lakin həqiqət adi ifadələrdən və statistik təsvirlərdən daha geniş və dərin mənaya malikdir.”

O, Peyğəmbərimizin (s) xilafətinin sonluğunu vurğulayaraq bildirdi: “Peyğəmbər (s) Allahın əmrlərini çatdıran sonuncu peyğəmbərdir. Allah Rəsulu (s) tarix boyunca insanlığın hidayət yolunu açan açar rolunu oynayıbdır. Onun vəzifəsi ilə əvvəllər insanlara bağlı qapılar açıldı və bu açılış olmadan insan həqiqətə çata bilməzdi.

Xubriqan Məclisinin Rəyasət Heyətinin üzvü qeyd etdi: Bu qapılar bütün xalq və millətlər üçün açıldı. Nəticədə haqq batil qarşısında tam aydın oldu və insan üçün hidayət yolu daha da asanlaşdı.

Haqqın bərpası və Peyğəmbərin (s) batil ilə qarşıdurması

Ayətullah Ərafi Peyğəmbərin (s) həyatında haqq və batilin qarşıdurmasına toxunaraq bildirmişdir ki, haqq meyarları, sərhədləri və göstəriciləri olan sistemli və ahəngdar bir insana məxsus quruluşdur. Batil də öz növbəsində strukturlaşdırılmış mahiyyətə malikdir və düzgün şəkildə tanınıb dərk edilməlidir. Həzrət Peyğəmbər (s) hər iki müstəvidə o cümlədən həm kiçik cihadda (cihadi əsğər), həm də böyük cihadda (cihadi əkbər) fəal iştirak edir.

O əlavə etmişdir ki, batilin hegemoniyasının sarsıdılması, aldadıcı zahiri təzahürlərin aradan qaldırılması və batil strukturların darmadağın edilməsi istər ictimai-tarixi müstəvidə, istərsə də insanın daxili-mənəvi aləmində, bunların hər ikisi Peyğəmbərin (s) ilahi missiyasının ayrılmaz tərkib hissəsidir. 

Elmi hövzələrin rektoru vurğulamışdır ki, Peyğəmbəri Əkrəm (s) həm xarici, həm də daxili sahələrdə batillə mübarizə və haqqın bərqərar olunması baxımından kamil bir model təqdim edir və onun həyat yolu bütün dövrlərdə fərdin və cəmiyyətin kamilləşməsi üçün əhatəli bir nümunə olmuşdur.

Peyğəmbərin (s) risaləti: Yalançı qüdrətlərin sarsıdılması və ilahi əzəmətin bərqərar edilməsi

Ayətullah Ərafi Peyğəmbəri Əkrəmin (s) batil ilə qarşıdurmasını xüsusi vurğulayaraq qeyd etmişdir ki, Həzrət Peyğəmbər (s) batil ilə iki əsas müstəvidə mübarizə aparır: Biri kiçik cihad meydanında, digəri isə böyük cihad meydanında. Hər iki meydanda batilin süni, bəzədilmiş və zahiri əzəməti darmadağın edilir və onun həqiqi mahiyyəti ifşa olunur.

O əlavə etmişdir ki, batilin zahiri əzəmətinin sarsıdılması fasiləsiz və davamlı bir prosesdir. Bu proses Peyğəmbərin (s) besətinin başlanğıcından İslamın tarixi və sivilizasiya miqyaslı qiyamına qədər uzanır. Bu missiya müvəqqəti və məhdud xarakter daşımır. Haqqın qiyamı, risaləti və düzgün təbliği mövcud olduqca bu yol davam edəcəkdir.

Elmi Hövzələrin rektoru İslam dininin batilin sivilizasiya təzahürləri ilə qarşı-qarşıya gəlməsinə toxunaraq bildirmişdir: İslam Peyğəmbəri (s) daim yalançı, bəzədilmiş və cazibədar görkəmdə təqdim olunan batillərlə üz-üzə qalıb. Bu batillər bəzən mədəniyyət formasında, bəzən sivilizasiya simasında, bəzən isə şeytana xidmət edən dindarlıq forması altında təzahür edibdir. Necə ki, Qurani-Kərim şeytanın aldadıcı hiylələrindən bəhs edir.

O davam edərək qeyd etmişdir ki, bu müstəvidə batil həmişə nahaqqı gözəlləşdirməyə və həqiqəti isə gizlətməyə çalışmışdır. Lakin İslam Peyğəmbərinin (s) nuru cəmiyyətdə təcəlli etdiyi anda bu süni qüdrətlər çökməyə məhkum olur. Bu zaman ilahi əzəmət özünü aşkar şəkildə göstərməyə başlayır.

Dünyanın zahiri bər-bəzəyinin qarşısında İslam dininin əzəməti 

Ayətullah Ərafi qeyd etmişdir ki, Peyğəmbəri Əkrəmin (s) Məkkədən Mədinəyə hicrəti zamanı İslam zahiri əzəmətə və geniş sivilizasiya təzahürlərinə malik deyildi. Lakin məna, həqiqət, mənəvi nur (işraq) və tarixi mövcudluq baxımından elə bir əzəmət formalaşdı ki, bu tarixin gedişatını köklü şəkildə dəyişdirdi. Bu mənəvi əzəmət risalətdən, imandan, iradədən və salehlikdən qaynaqlanırdı və tarixi-sivilizasiya miqyasında batili ciddi şəkildə meydan oxumağa qadir oldu.

O əlavə etmişdir ki, məhz bu mənəvi ucalıq şəxsiyyətlərin formalaşmasına, səhabələrin yetişməsinə və davamlı tarixi bir axının meydana gəlməsinə səbəb oldu. Həmçinin bu mənəvi ucalıq dünyanın zahiri bər-bəzəyinin deyil, haqq, iman və düzgün istiqamət üzərində qurulmuş bir axının meydana gəlməsinə səbəb oldu.

Qum elm hövzəsinin müəllimlər cəmiyyətinin üzvü vurğulamışdır ki, əgər bu gün də həmin diskurs səmimiyyətlə, zamanın tələblərinə uyğun şəkildə və yeni suallara cavab verəcək formada yenidən oxunub təhlil edilərsə, hələ də aydınladıcı gücə malik ola və həqiqəti üzə çıxara bilər. Bu potensial hələ də canlıdır və cəmiyyəti batilin yaratdığı toz-dumanından xilas etmək qüdrətinə sahibdir.

Ayətullah Ərafi çıxışının davamında alimlərə və tədqiqatçılara təşəkkürünü bildirərək demişdir: Professor, müəllim, tədqiqatçı və universitet ictimaiyyətinin səylərini yüksək qiymətləndirir və elm hövzə ilə universitet arasında qarşılıqlı əlaqə, əməkdaşlıq və sinerjinin gücləndirilməsinin vacibliyini xüsusi olaraq vurğulayıram. Bu əməkdaşlıq ölkənin inkişafı və cəmiyyətin elm və mədəniyyətinin yüksəlişi üçün zəruridir və ardıcıl şəkildə davam etdirilməlidir.

O, bu cür tədbirlərin keçirilməsinə toxunaraq qeyd etmişdir ki, proqramların hazırlanması və icrasında iştirak edən bütün təşkilatçılara səmimi təşəkkürünü bildirir. Eyni zamanda tədqiqat və araşdırma mərkəzləri arasında əməkdaşlığın gücləndirilməsi istiqamətində atılan addımları yüksək dəyərləndirir. Bu addımların insan anlayışının dərinləşməsində və insan qəlblərinə təsir göstərməkdə real nəticələr verdiyi aydın şəkildə müşahidə olunur.

Ayətullah Ərafi elmi müzakirələrdə təhrikedici yanaşmalardan çəkinməyin vacibliyini vurğulayaraq əlavə etmişdir ki, bu prosesdə mövzular əsassız emosional yönləndirməyə çevrilməməli, əksinə elm və din arasında rasional, dərin və davamlı əlaqənin möhkəmləndirilməsinə, xüsusilə də İslam humanitar elmləri və insan qəlbləri məsələsi kontekstinə xüsusi diqqət yetirilməlidir. 

İslam humanitar elmləri sahəsində elmi nailiyyətlər

Elm hövzələrinin rektoru son illərdə həyata keçirilmiş elmi fəaliyyətlərə toxunaraq bildirmişdir ki, son onilliklər ərzində bu sahədə mühüm və diqqətəlayiq işlər görülmüşdür. Bu fəaliyyətlərin bariz nümunələrindən biri, İslam yanaşması əsasında humanitar elmlərlə bağlı təxminən on müxtəlif sahəni əhatə edən 800-dən artıq elmi əsərin ərsəyə gətirilməsidir. Sözügedən əsərlər Tehranda, ölkənin digər bölgələrində və hətta xaricdə fəaliyyət göstərən müxtəlif elmi mərkəzlərin iştirakı ilə hazırlanmış və mühüm elmi uğurlara imza atmışdır.

O davam edərək bildirmişdir ki, bu nailiyyətlər bu hərəkatın formalaşması və inkişafında mühüm rol oynamış böyük öncüllərin zəhmətinin nəticəsidir. O cümlədən görkəmli alimlər və seçkin simalar bu yolda əvəzsiz xidmətlər göstərmiş, onların bir qismi şəhadətə qovuşmuş, digərləri isə elmi mücadilə ilə bu yolu qoruyub saxlamışdır.

Ayətullah Ərafi bu yolun başlanğıc mərhələlərini xatırladaraq demişdir ki, təxminən otuz il əvvəl bu elmi axın sözügedən mərkəzdə formalaşarkən son dərəcə geniş səylər göstərilmişdir. Uzun saatlar davam edən müzakirələr, elmi dialoqlar və planlaşdırmalar aparılmış, o cümlədən şəhid olmuş ustadlar da daxil olmaqla bir sıra böyük ustadlar bu hərəkatın əsaslarının qoyulmasında həlledici rol oynamışlar.

Onların hamısının xatirəsini ehtiramla yad edir, ruhlarına isə rəhmət oxuyuruq.

O əlavə etmişdir ki, bu böyük şəxsiyyətlərlə yanaşı, ölkənin universitetlərində və elmi-tədqiqat mərkəzlərində fəaliyyət göstərən çoxsaylı ustad və tədqiqatçılar da bu elmi prosesin irəliləməsində mühüm paya malikdirlər və onların səyləri xüsusi təşəkkürə layiqdir.

Elm və din münasibətlərinin böyük səviyyədə izahının zəruriliyi

Xubriqan Məclisinin Rəyasət Heyətinin üzvü çıxışının davamında vurğulamışdır ki, bu elmi hərəkatın inkişafı üçün ümumi və strateji baxış çərçivəsində elm və din arasındakı nisbətin, xüsusilə İslam humanitar elmləri sahəsində, düzgün və əsaslandırılmış şəkildə izah olunması zəruridir. Bu sahə çoxsaylı nəzəri, fundamental və icraedici ölçülərə malikdir və hər bir istiqamət dəqiq planlaşdırma, sistemli izləmə və emosional yanaşmalardan uzaq, elmi əsaslara söykənən metodoloji yanaşma tələb edir.

Ayətullah Ərafi İslam humanitar elmləri sahəsində mövzuların geniş spektrinə diqqət çəkərək bildirmişdir ki, bu müstəvidə bir qismi fundamental-nəzəri məsələlərə, digər qismi isə tətbiqi və icraedici sahələrə yönəlmiş çoxsaylı istiqamətlər mövcuddur. Təbii olaraq, bütün bu sahələrə bu məhdud çərçivədə ətraflı şəkildə toxunmaq mümkün deyildir. Çünki sözügedən mövzular humanitar elmlərin müxtəlif səviyyələrində əsaslı proqramlaşdırma, aydın elmi çərçivələr və dəqiq konseptual dizayn tələb edir.

O əlavə etmişdir ki, elm və dinin qarşılıqlı əlaqəsi, eləcə də İslam humanitar elmlər kontekstində çoxsaylı problem və məsələlər mövcuddur. Son illərdə bu mövzular həm tədqiqatların kəmiyyətinə, həm də əhatə dairəsinə görə inkişaf etsə də, hələ də genişləndirilməyə, sistemləşdirməyə və tamamlayıcı elmi araşdırmalara ciddi ehtiyac duyulur.

Elm hövzələrinin rektoru bu sahədə elmi dəqiqliyin vacibliyini xüsusi vurğulayaraq qeyd etmişdir ki, bu müstəvidə səsləndirilən hər bir fikir tələsik və möhkəm sübuta söykənmədən irəli sürülməməlidir. İslam humanitar elmləri, elm və din münasibətləri, eləcə də bu sahəyə dair nəzəriyyələr üçün vahid, ardıcıl və sistemli terminoloji bazanın formalaşdırılması geniş, mərhələli və fasiləsiz elmi fəaliyyət tələb edir.

O, sözlərinə davam edərək bildirmişdir ki, bu istiqamətdə indiyədək dəyərli işlər görülmüş, bir sıra fundamental araşdırmalar aparılmış və mühüm elmi əsərlər nəşr olunmuşdur. Bununla belə, bu sahənin hələ də daha geniş miqyaslı tədqiqatlara və intensiv elmi səylərə ehtiyac duyduğunu vurğulamışdır.

Təhsil və humanitar elmlər fəlsəfəsi sahəsində tədqiqat təcrübələri

Ayətullah Ərafi şəxsi elmi təcrübələrinə istinad edərək qeyd etmişdir ki, müəyyən dövrlərdə İslam humanitar elmləri çərçivəsində təhsil və humanitar elmlərin fəlsəfəsi sahəsində, xüsusilə İslam pedaqogikası və tərbiyənin geniş izahı istiqamətində elmi fəaliyyətlərə başlanılmışdır. Bu prosesdə alim və tədqiqatçıların iştirakı ilə elmi əməkdaşlıq formalaşmış, bəzi mövzular konseptual səviyyədə işlənərək inkişaf etdirilmişdir.

O əlavə etmişdir ki, mövzuların genişliyi və elmi mürəkkəbliyi səbəbindən bəzi layihələr tam şəkildə yekunlaşdırılmamış, onların davamı gələcək mərhələlərə ötürülmüşdür. Bununla yanaşı, nəzəri çərçivələrin hazırlanması və elmi strukturların yaradılması istiqamətində də addımlar atılmışdır. Bu təşəbbüslərin hər biri sistemli davam və tamamlanma tələb edir.

Xubriqan Məclisinin Rəyasət Heyətinin üzvü İslam humanitar elmləri sahəsində müxtəlif nəzəriyyələrin formalaşmasına toxunaraq bildirmişdir ki, bu gün bu sahədə bir-birindən fərqli yanaşmalar və nəzəri modellər mövcuddur. Onların hər biri öz elmi əsaslarına və məzmun göstəricilərinə malikdir. Bu nəzəriyyələr müxtəlif elmi toplularda və nəşrlərdə əks olunsa da, onların ümumiləşdirilməsi, müqayisəli təhlili və sistemləşdirilməsi həm çətin, həm də zəruri elmi vəzifədir.

O vurğulamışdır ki, bu sahəyə ciddi şəkildə daxil olmaq istəyən hər bir tədqiqatçı mövcud nəzəriyyələri dərindən bilməli, onların epistemoloji və metodoloji əsaslarını dərk etməli, eyni zamanda elmi seçim və qiymətləndirmə bacarığına malik olmalıdır.

Elm və dinin elmi əsaslarla uyğunlaşdırılmasında metodoloji yanaşmanın zəruriliyi

Ayətullah Ərafi qeyd etmişdir ki, bu yolda həlledici əhəmiyyət daşıyan əsas məqam elm və din məsələlərinin metodoloji əsaslarla tutuşdurulması, sadələşdirici və tələsik yanaşmalardan qəti şəkildə çəkinilməsidir. Məsələlər düzgün dərk edilib dəqiq şəkildə uyğunlaşdırıldığı təqdirdə, etibarlı və uzunmüddətli nəticələr əldə etmək mümkündür. Əks halda isə bu sahəyə daxil olmaq ciddi elmi çətinliklərlə üzləşə bilər.

Ayətullah Ərafi elmi sistemdə epistemoloji prinsiplərin yerinə toxunaraq bildirmişdir ki, müzakirələrin həmişə prinsiplər çərçivəsində davam etdirilməsi zərurəti vurğulanmışdır. Elmi sistemlərdə formalaşan ədalət və bərabərhüquqlu münasibətlər habelə implisit və eksplisit (konsepsiv və təsdiqləyici) müddəalar yalnız kitabxana mətnlərində ifadə olunan müddəalarla məhdudlaşmır, onlar arasında qarşılıqlı əlaqə və struktur bağlar mövcuddur.

O əlavə etmişdir ki, bu prinsiplər dərin köklərə malikdir, lakin müxtəlif mərhələlərdə lazımi metodoloji sistemləşdirmə ilə müşayiət olunmamışdır. Əgər bu metodlar vaxtında və dəqiq şəkildə aşkara çıxarılıb izah edilsəydi, bu gün daha geniş və fərqli intellektual üfüqlərlə qarşılaşardıq. Bu halda müddəalar arasındakı münasibətlər daha dəqiq məhdudlaşdırma, qarşılaşdırma və ya sintez formalarını tələb edərdi. Lakin elmin bəzi sahələrində müşahidə olunan yanaşmalar mütləq qarşıdurma anlamına gəlmir.

Elm hövzələrinin rektoru müddəalar arasında uzlaşdırma formalarına toxunaraq qeyd etmişdir ki, elmlərarası qarşılıqlı əlaqədə bir neçə orta səviyyəli münasibət modeli təsəvvür edilə bilər. Əsas məsələ hər bir sahədə və hər bir elmi müstəvidə bu müddəaların hansı məntiq əsasında bir araya gətirildiyinin müəyyənləşdirilməsidir. Birinin əsaslandırılıb digərinin kənara qoyulması, yoxsa hər iki müddəanın paralel şəkildə məna qazanması.

O sözlərinə davam edərək vurğulamışdır ki, əsas sual müddəaların təsdiqi və qəbulunun necə həyata keçirildiyi və bu prosesin hansı prinsiplərə söykənməsidir. Bu sahə ciddi metodoloji məntiq və dəqiq prinsipial sərhədləndirmə tələb edir. Halbuki bəzi hallarda bu təsdiq mexanizmləri hələ də kifayət qədər sistemləşdirilməmişdir.

Üsul elmin faydası və müxtəlif yollar

Ayətullah Ərafi üsul elminə sadiqliyini vurğulayaraq bildirmişdir ki, üsul elminə dərin inamla yanaşır, eyni zamanda bəzi hallarda onların məhdudiyyətləri və çətinlikləri barədə də elmi müzakirələr aparmışdır. Üsul elmi sahəsində müxtəlif sübutlar və metodoloji yanaşmalar mövcuddur. Bunların bir qismi xüsusi olaraq üsul elmi çərçivəsində formalaşsa da, bir çoxu müxtəlif sahələrdə ortaq və ya məzmun yaxınlığı ilə təzahür edir.

O əlavə etmişdir ki, dəlalət, etibarlılıq (diyanət), vahid xəbər və digər üsul elminin məsələləri müxtəlif mövzular üzrə dərin təhlil tələb edir. Bu mövzuların bir çoxunda əsas problem qarşıdurma deyil, müddəalar arasındakı münasibətlərin analitik və metodoloji əsaslarla araşdırılmasıdır.

Xubriqan Məclisinin Rəyasət Heyətinin üzvü qeyd etmişdir ki, elm hövzələrinin elmi ənənəsi dərin köklərə malik, qarşılıqlı elmi əlaqə və tədqiqat azadlığını özündə ehtiva edən mühüm bir irsdir. Bu xüsusiyyət üsul elminin müzakirələrinin inkişafı üçün dəyərli bir sərvət hesab olunur və bu sərvət qorunub saxlanılmalıdır.

Elmi müzakirələrdə azad təcrübənin önəmi və metodik yanaşmanın zəruriliyi

Ayətullah Ərafi elmi müzakirələr sahəsində şəxsi təcrübələrinə istinad edərək bildirmişdir ki, bu mövzu ilə yaxından tanışdır və elmi azadlıq mühitini şəxsən yaşamışdır. Bu azad elmi təcrübə ciddi və əhəmiyyətli olmuş, hələ erkən təhsil mərhələlərindən etibarən onun elmi formalaşmasında mühüm rol oynamışdır.

O əlavə etmişdir ki, bu mühitdə fərd müxtəlif terminlər, yanaşmalar və baxış bucaqları ilə üz-üzə gəlir və onların hər birini ayrıca qiymətləndirmək imkanı əldə edir. Bəzən bir termin və ya konsept bir elmi mühitdə formalaşır, başqa bir mühitdə isə fərqli oxunuş və ya üstünlük ilə qarşılanır.

Elm hövzələrinin rektoru vurğulamışdır ki, uzun illərdir bu fərqliliklərə və seçimlərə diqqət yetirilməsinin vacibliyini önə çəkir. Bir tədqiqatçı müəyyən bir elmi əsaslanmanı qəbul edə, konkret teoloji yanaşmanı seçə, yaxud müəyyən fiqhi və fəlsəfi interpretasiyanı üstün tuta bilər. Bu müxtəliflik elmi mühit üçün təbii və qaçılmazdır.

Ayətullah Ərafi qeyd etmişdir ki, bütün bunlarla yanaşı, ortaq konseptual çərçivəyə, metodoloji fokuslanmaya və sistemli elmi hərəkətə ehtiyac vardır ki, elmi fəaliyyət dağınıqlıqdan, pərakəndəlikdən və təsadüfi istiqamətlərdən qorunsun, müzakirələr ardıcıl və nizamlı şəkildə inkişaf etsin.

Ayətullah Ərafi sonda vurğulamışdır ki, məhz bu çərçivədə kollektiv müzakirələr üçün imkanlar yaradılmış, bir sıra sual və qeyri-müəyyənliklər araşdırılaraq cavablandırılmışdır. Əgər daha geniş zaman imkanı olsaydı, bu mövzular daha əhatəli və dərindən işlənə bilərdi.

İslam humanitar elmlərində fəlsəfi izahın ağıl, rəvayət və sosial reallıq əlaqəsinin zəruriliyi

Ayətullah Ərafi humanitar elmlər sahəsində məsələlərin fəlsəfi əsaslarla izah edilməsinin zəruriliyinə toxunaraq bildirmişdir ki, bu baxış və fəlsəfi yanaşma yüksək dəqiqliklə formalaşdırılmalı, hərtərəfli müqayisə və analitik araşdırmalar əsasında, kitab, sünnə və mötəbər nəqli mənbələrə söykənərək sistemləşdirilməlidir. Rasional suallar fəlsəfənin təqdim etdiyi qayda və qanunlar çərçivəsində cavablandırılmalı, bu yolun elmi etibarlılığı təmin edilməlidir. Çünki bəzi xarici reallıqlar mahiyyət etibarilə bu tip sınaq və ölçmə mexanizmləri ilə tam şəkildə dərk edilə bilməz.

O əlavə etmişdir ki, bu çərçivənin davamında sosial davamlılıq, sosial əlçatanlığın izahı, habelə gündəlik davranış və xüsusiyyətlərin təhlili məsələləri gündəmə gəlir. Bu yol bütün metodlardan faydalanmaqla, həm qəlbin, həm də təfəkkürün fəal iştirakı ilə və müasir dünyanın genişmiqyaslı transformasiyaları nəzərə alınmaqla davam etdirilməlidir. Müasir dünyada insanın yaşanmış təcrübəsi mühüm bir həqiqətdir və bu reallıq mütləq şəkildə düzgün qiymətləndirilməlidir.

Elm hövzələrin rektoru vurğulayıb: Bu baxışda universitet heç bir halda bu prosesdən kənarda təsəvvür edilməməlidir. Şübhəsiz, bəzi fərdlər öz fərdi bacarıq və potensiallarına uyğun olaraq fərqli yanaşmalar formalaşdıra bilərlər. Lakin bu cür yanaşmalar ümumiləşdirilərək hamıya şamil edilə bilməz.

O sözlərinə davam edərək qeyd etmişdir ki, insanlar bu sahəyə müxtəlif keyfiyyət və imkanlarla daxil olurlar və universiteti yalnız vahid və məhdud bir çərçivəyə salmaq doğru deyil. Bu kontekstdə müxtəlif interpretasiyalar meydana çıxmışdır. Bəziləri qoruyucu və müşahidəedici yanaşmaya əsaslanır, digərləri isə humanitar elmləri Qurani-Kərim və dini maarif prizmasından təhlil etməyə yönəlmişdir.

Ayətullah Ərafi qeyd etmişdir ki, bu proses çərçivəsində müxtəlif elmi cərəyanlar və mərkəzlər formalaşmışdır. Bəzən lokal, davranış və fərdi yanaşmalar əsasında, bəzən isə emosional xarakterli və ya geniş, lakin fərqli təfsilatlarla müşayiət olunan istiqamətlərdə formalaşmışdır. Bu təfsilatların bir qismi nadir və ya qaydasız şəkildə olmuşdur. Bununla yanaşı, iqtisadiyyat və siyasət kimi humanitar elmlər sahəsində mövzu üzrə təfsilatlar hələ də daha dəqiq tənzimləmə və sistemləşdirməyə ehtiyac duyur.

İslam humanitar elmlərinin missiyası və bütün sahələrin əhəmiyyəti

Ayətullah Ərafi İslam humanitar elmlərinin missiyasına toxunaraq bildirmişdir ki, bu məsuliyyət keçmişdən etibarən mövcud olmuş və bu gün daha ardıcıl və sistemli planlaşdırma tələb edir. Mövcud təfsilatlar yetərli deyil və daha dəqiq, əhatəli və sosial yönümlü strukturların formalaşdırılmasına doğru inkişaf etmək zəruridir.

Qum elmi hövzəsinin müəllimlər cəmiyyətinin üzvü vurğulamışdır ki, bu prosesdə bütün sahələr mühüm əhəmiyyət daşıyır və heç bir ixtisas sahəsi ikinci dərəcəli hesab edilməməlidir. Sosial baxışın gücləndirilməsi, bütün sahələrə diqqətin artırılması və reduksionist yanaşmalardan çəkinmək bu yolun əsas tələblərindəndir. Qanunvericilik və struktur islahatları sahəsində də ilkin addımlar atılmış, bir sıra uğurlu kollektiv təşəbbüslər formalaşmışdır ki, bunlar İslam hikmətinə, müasir insanşünaslığa və yeni nəzəriyyələrə söykənərək daha ciddi şəkildə davam etdirilməlidir.

Ayətullah Ərafi elmi və təhsil mühitlərində dini düşüncənin əksi və İslam qanunlarının davamlılığı barədə qeyd etmişdir ki, bu proses dini və sistemli təfəkkürün təzahürüdür. Bu yanaşma tələbə və müəllimlərin elmi əsərlərində və tədqiqatlarında öz əksini tapmışdır. Hər bir region özünəməxsus xüsusiyyət və təzahürlərə malik ola bilər və öz təcrübə və səylərinə əsaslanaraq tədris və tədqiqat sahəsində yeni elementlər təqdim edə bilər.

Bu cür nümunələr son həftələrdə müzakirə və təhlil mövzusu olmuşdur.

O əlavə etmişdir ki, şəxsi elmi təcrübəsi 1982-ci ildə İsfahanda olduğu dövrə təsadüf edir. Həmin vaxt yaşadıqları ərazi “Çaharbağ” adlanırdı və oradakı insanlar əsasən elmi mərkəzlərdən uzaq, tənha mühitdə yaşayırdılar. Buna baxmayaraq, tələbələr və tədqiqatçılar böyük maraq və motivasiya ilə öz elmi və dini təcrübələrini ortaya qoyur, bir çox fəaliyyətlər praktiki və nəzəri müzakirələr formatında həyata keçirilirdi.

Elm Hövzələrin Ali Şurasının üzvü əlavə etmişdir ki, həmin dövrdə İslam maarifi və dini təlimlərlə məşğul olan insanlar mənəvi həyat və insani yaşam tərzini formalaşdırmağa qadir olan modellər yarada bilmişdilər. Bu modellər yalnız fərdi və tədris müstəvisi ilə məhdudlaşmır. Eyni zamanda geniş sosial və tədqiqat sahələrində də tətbiq potensialına malik idi.

O vurğulamışdır ki, bəzi bölgələrdə məhdudiyyətlər və dağıntılar mövcud olduğu şəraitdə belə, elmi və tədqiqat fəaliyyəti davam etmiş, tələbə və tədqiqatçıların müxtəlif sahələrdə innovativ təşəbbüsləri gerçəkləşmişdir. Bu səylər sahə təcrübəsi, dini təhsil və İslam humanitar elmlərinin inkişafı arasında əlaqənin nə qədər əhəmiyyətli olduğunu göstərir və bu modellərdən milli və regional səviyyədə gələcək tədqiqat və təhsil strategiyalarının formalaşdırılmasında istifadə edilməsinin zəruriliyini ön plana çıxarır.

Nailiyyətlərin əksi və İslam humanitar elmlərinin sosial və təhsil sistemində rolu

Elm hövzələrinin rektoru İslam humanitar elmlərinin nailiyyətlərinin əhəmiyyətinə və sosial-təhsil sisteminin möhkəmləndirilməsində oynadığı rola toxunaraq bildirmişdir ki, elmi və dini fəaliyyətlərin hər bir sahəsi, o cümlədən tədqiqat strukturları və elmi mərkəzlər davamlı diqqət və ardıcıl izləmə tələb edir. Hər bir fəaliyyət məkanı özünəməxsus funksiyaya və spesifik təsir imkanlarına malikdir.

O əlavə etmişdir ki, tədqiqat mərkəzləri və elmi fəaliyyətlər təkcə əldə olunmuş nailiyyətlərin qeydə alınmasına xidmət etmir. Eyni zamanda sosial inkişafın təşviqinə və dini biliklərin yüksəldilməsinə zəmin yaradır. Xüsusilə daha öncə sosiologiya və İslam humanitar elmləri sahəsində hazırlanmış tədqiqat ofisləri və elmi layihələr elm və bilik tərəfdarlarının geniş səylərini, eləcə də sosial təcrübələrin elmi müstəvidə əksini nümayiş etdirir. Bu əsərlər dini sistemlər çərçivəsində ictimai birliklərə və sosial proseslərə diqqətin tədqiqat və təhsilin inkişafında mühüm rol oynadığını aydın şəkildə göstərir.

Ayətullah Ərafi vurğulamışdır ki, bu istiqamətdə İranda beş əsas strateji xətt yenidən nəzərdən keçirilmiş və təkmilləşdirilmişdir. Həmin xətlər sosial sistemlər və dini təlimləri əhatə edir və tədqiqatçıların istifadəsi üçün hərtərəfli və sistemli şəkildə işlənib hazırlanmışdır. Bu istiqamətlər sosial sistemin struktur bütövlüyünün qorunmasına və cəmiyyət səviyyəsində İslami həssaslıqların gücləndirilməsinə mühüm töhfə verə bilər.

O, həmçinin elm hövzələr ilə universitetlər arasında əməkdaşlığın zəruriliyinə diqqət çəkərək qeyd etmişdir ki, universitetlərin iştirakı və onların elmi potensialı elm hövzələri ilə səmərəli qarşılıqlı əlaqənin formalaşmasına şərait yarada bilər. Bu əməkdaşlıq sosial və tərbiyəvi sistemlərlə bağlı humanitar biliklərin yaradılmasına, eləcə də İslam tədqiqatlarında elmi, analitik və innovativ baxışın möhkəmləndirilməsinə xidmət edir.

Ayətullah Ərafi çıxışının sonunda təşkilatçılara və tədqiqatçılara təşəkkürünü bildirərək, elmi nailiyyətlərin tərcüməsi, konseptual işlənməsi və sənədləşdirilməsi istiqamətində görülən işləri yüksək qiymətləndirmiş və vurğulamışdır: Həmd olsun Allaha, bu ardıcıl və davamlı proses İslam humanitar elmlərinin qorunub inkişaf etdirilməsi üçün möhkəm zəmin yaratmış və İslam cəmiyyətinin elmi və mədəni yüksəlişində mühüm rol oynaya biləcək potensiala malikdir.